آنالیز پیشروی آب شور در آبخوان ساحلی دشت بناب با درنظرگیری پسروی دریاچه ارومیه

مدل سازی جریان آب های زیرزمینی یکی از روش های غیر مستقیم مطالعه منابع آب زیرزمینی می باشد که به دلیل صرفه جویی در وقت، هزینه و انعطاف پذیری، نسبت به دیگر روش ها از اهمیت بالایی برخوردار است. آبخوان ساحلی بناب واقع در جنوب شرقی دریاچه ارومیه، که به لحاظ کشاورزی یکی از پر اهمیت ترین دشت های استان آذربایجان شرقی است، در سال های اخیر با افت قابل توجه سطح ایستابی و کاهش کیفیت آب زیرزمینی روبرو بوده است. در این تحقیق، نخست منطقه مورد نظر مطالعه شد و تعداد 5 چاه کیفی انتخابی در منطقه، مورد تحلیل قرار گرفتند. اطلاعات چاه های کیفی برای سال های 1382 تا 1388 موجود می باشند. پس از جمع آوری اطلاعات مورد نیاز، به تحلیل کیفیت آب شرب و کشاورزی در ابتدا و انتهای دوره طرح پرداخته شد. ابتدا برخی پارامترهای کیفی آب از قبیل: na، cl، tds و ec مورد تحلیل قرار گرفتند و سپس با استفاده از دیاگرام های "شولر" و "ویل کاکس" کیفیت آب شرب و کشاورزی در این دو سال مقایسه گردید. بررسی های به عمل آمده، کاهش قابل توجه کیفیت آب شرب و کشاورزی در غرب منطقه مورد مطالعه و در حاشیه دریاچه ارومیه را نشان داد. سپس به علت سنجی کاهش کیفیت آب و امکان سنجی پیشروی آب شور دریاچه ارومیه در منطقه مورد مطالعه پرداخته شد. تعداد 10 چاه مشاهده ای کمّی جهت واسنجی و صحت سنجی مدل مورد استفاده قرار گرفتند. اطلاعات چاه های پیزومتری برای سال های 1382 تا 1389 موجود می باشند. به منظور تکمیل اطلاعات موجود، با انجام عملیات صحرایی در سال 1390، اطلاعات این سال نیز به دوره آماری موجود اضافه گردید. در این تحقیق، آبخوان دشت بناب توسط نرم افزار aquaveo gms 7.1 شبیه سازی گردید. مدل کمّی دشت با استفاده از کد modflow و مدل کیفی دشت با استفاده از کد mt3dms شبیه سازی گردیدند. پس از ساخت مدل، با برازش نتایج محاسباتی مدل و مقادیر مشاهداتی در چاه های انتخابی دشت، مدل، واسنجی شده و سپس صحت سنجی گردید. عملیات واسنجی مدل در طول دوره آماری، ابتدا به روش سعی و خطا و سپس به روش مدل سازی معکوس با استفاده از بسته نرم افزاری pest انجام گردید. از مدل نهایی برای پیش بینی وضعیت آبخوان در 20 سال آینده – 20 سال پس از ابتدای دوره طرح – با فرض ادامه روند کنونی در تغذیه و تخلیه آبخوان، استفاده گردید. نتایج به دست آمده، ادامه پیشروی آب شور را در منطقه مورد مطالعه نشان داد، به طوری که کاهش سطح آب دریاچه ارومیه و به تبع آن پسروی دریاچه و همچنین کاهش هدایت هیدرولیکی زمین های حاصل از پسروی دریاچه ارومیه، مستقیماً بر میزان پیشروی حدفاصل آب شور و شیرین در آبخوان ساحلی تاثیر گذاشت و آن را کاهش داد. در پایان، سناریو های مدیریتی برای کاهش پیشروی آب شور ارائه گردید. در این سناریوها مدل آبخوان برای شرایط خشکسالی و ترسالی اجرا گردید و کاهش پمپاژ در منطقه کشاورزی مورد بررسی قرار گرفت و در نهایت، پیشنهادهایی برای انجام مطالعات بیشتر در این خصوص ارائه شد.